Дзяржаўны і саслоўны лад Вялікага княства Літоўскага

 Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

Дарэмным было-б старацца даводзiць некаму з французаў, што акрамя палякаў i расейцаў ёсьць народы, якiя страцiлi незалежнасьць, але нiколi ня выраклiся сваёй гiстарычнай спадчыны й змагаюцца за аднаўленьне дзяржаўнасьцi. Па-першае, палоннага нiхто ня слухаў, i той, хто наважыўся-б выясьнiць справу нацыянальнасьцi, сьцягнуў-бы, пэўна, на сваю галаву больш клопату, чым дабiўся-б карысьцi, па-другое, хто-ж мог бы спадзявацца, каб нейкi францускi вайсковы цi цывiльны чыноўнiк мог разьбiрацца ў такiх справах ды шчэ ў такiх умовах, дзе ён быў поўным гаспадаром жыцьця й сьмерцi гэтых палонных... Разумеючы ўсё гэта, навет самыя гарачыя беларускiя патрыёты пакiнулi думкi аб тым, каб пiсацца беларусамi. Ведалi, што гэта магло-б раўняцца самагубству. Маглi-б iх палiчыць за расейцаў. Пасьля-ж, хто ведае, маглi-б выслаць да Сталiна. Усё-ж такi цяжка чалавеку рабiць гвалт над собскiм сумленьнем, тым больш калi яно да гэтага часу было чыстым перад сабою, Богам i Бацькаўшчынай. Адно ратаваньне жыцьця змусiла шмат каго на такi крок

 Прававая роля Прывілея Аляксандра 1492 года

На пасады павінны былі прызначацца асобы найбольш дастойныя і тыя, хто зрабіў дзяржаве найбольшую карысць. У прывілеі абвяшчалася неабходнасць вынясення справядлівых судовых рашэнняў, забараняліся хабары, судзейская неаб'ектыўнасць. Вызначаліся пэўныя тэрміны разгляду спраў. Тым самым гэты канстытуцыйны акт быў накіраваны на ўдасканальванне адзіных для ўсёй дзяржавы нормаў судаводства. Класавая і саслоўная накіраванасць прывілея асабліва выразна была выказана ў арт. 25, згодна з якім урад абавязваўся не ўзвышаць простых людзей над шляхтай. 3 мэтай недапушчальнасці пераходу маёнткаў у рукі іншаземцаў вызначаліся правіла, па якіх у выпадку выхаду жанчыны замуж за мяжу Вялікага княства яна павінна была прадаць або іншым спосабам пакінуць нерухомую маёмасць. У прывілеі абвяшчалася нязменнасць усіх раней выдадзеных грамат, якія заставаліся ў сіле на вечныя часы. Прывілей 1492 г. быў своеасаблівай феадальнай канстытуцыяй, якая замацавала асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу Вялікага княства Літоўскага, пануючага становішча класа феадалаў і яго вярхоў паноў.

 Канстытуцыя Рэспублiкi Беларусь ад 15 сакавiка 1994 года (на белорусском языке)

Автор неизвестен Канстытуцыя Рэспублiкi Беларусь ад 15 сакавiка 1994 года (на белорусском языке) Канстытуцыя Рэспублiкi Беларусь Прынята на трынаццатай сесii Вярхоўнага Савета Рэспублiкi Беларусь дванаццатага склiкання 15 сакавiка 1994 года Мы, народ Рэспублiкi Беларусь (Беларусi), зыходзячы з адказнасцi за цяперашнi стан i будучыню Беларусi, усведамляючы сябе паўнапраўным суб'ектам сусветнага супольнiцтва i пацвярджаючы сваю прыхiльнасць да агульначалавечых каштоўнасцей, грунтуючыся на сваiм неад'емным праве на самавызначэнне, абапiраючыся на шматвяковую гiсторыю развiцця беларускай дзяржаўнасцi, iмкнучыся зацвердзiць правы i свабоды кожнага грамадзянiна Рэспублiкi Беларусь, жадаючы забяспечыць грамадзянскую згоду, непахiсныя ўстоi народаўладдзя i прававой дзяржавы, прымаем гэту Канстытуцыю - Асноўны Закон Рэспублiкi Беларусь. РАЗДЗЕЛ I. АСНОВЫ КАНСТЫТУЦЫЙНАГА ЛАДУ Артыкул 1. Рэспублiка Беларусь - унiтарная дэмакратычная сацыяльная прававая дзяржава. Рэспублiка Беларусь валодае вяршэнствам i паўнатой улады на сваёй тэрыторыi, самастойна ажыццяўляе ўнутраную i знешнюю палiтыку

 Гістарычная самаідэнтычнасць насельніцтва Беларусі ў 11 - 17 стст

Вельмі паказальна ў сувязі з гэтым і адмова наўгародцаў плаціць даніну Усяславу Чарадзею падчас яго знаходжання на вялікакняскім кіеўскім стале: “Всеслав, седе во Киеве, посла к новгородцам по дань. Новгородцы же реша: “Княже, мы есмя племени Ярославлю крест целовахом на его дети и внучати, а ты еси не от племяни Ярославля; и ко Полоцку дани отцы и деды наши не давали и тебе дати не хотим, а бери со своея волости”. Пасля марных спробаў Усяслава Чарадзея аспрэчыць гэткае становішча справаў і рэалізаваць прэтэнзіі на вярхоўную ўладу ў Кіеўскай Русі, ўсталявалася своеасаблівае “статус кво”. Кіеўскія князі, прызнаючы правы полацкага княскага роду на Полацк і не прэтэндуючы на полацкі княскі стол, разам з гэтым не лічылі, што полацкая дынастыя абсалютна незалежная ад Кіева. Наадварот, прызнанне вярхоўнай ўлады вялікага кіеўскага князя, яго “старэйшынства” і выкананне звязаных з гэтым абавязкаў (супольныя паходы на полаўцаў) разглядалася як неабходная ўмова для захавання полацкімі князямі сваіх воласцяў. Натуральна, што ў вылучаных з агульнародавага ўладання Ізяславічаў-Рагвалодавічаў гэта не выклікала аніякага захаплення, але кіеўскія князі сілай зброі прымушалі полацкіх валадароў быць у іх “волі”.

 Канстытуцыя Рэспублiкi Беларусь ад 15 сакавiка 1994 года (на белорусском языке)

Дзяржава адказная за захаванне гiсторыка-культурнай спадчыны, свабоднае развiццё культур усiх нацыянальных супольнасцей, якiя пражываюць у Рэспублiцы Беларусь. Артыкул 16. Усе рэлiгii i веравызнаннi роўныя перад законам. Наданне якiх-небудзь пераваг або абмежаванняў адной рэлiгii або веравызнання ў адносiнах да iншых не дапускаецца. Забараняецца дзейнасць канфесiйных арганiзацый, iх органаў i прадстаўнiкоў, якая накiравана супраць суверэнiтэту Рэспублiкi Беларусь, яе канстытуцыйнага ладу i грамадзянскай згоды цi звязана з парушэннем правоў i свабод грамадзян. Адносiны дзяржавы i канфесiй рэгулююцца законам. Артыкул 17. Дзяржаўнай мовай Рэспублiкi Беларусь з'яўляецца беларуская мова. Рэспублiка Беларусь забяспечвае права свабоднага карыстання рускай мовай як мовай мiжнацыянальных зносiн. Артыкул 18. Рэспублiка Беларусь у сваёй знешняй палiтыцы зыходзiць з прынцыпаў роўнасцi дзяржаў, непрымянення сiлы або пагрозы сiлай, непарушнасцi межаў, мiрнага ўрэгулявання спрэчак, неўмяшання ва ўнутраныя справы i iншых агульнапрызнаных прынцыпаў i нормаў мiжнароднага права

 Беларусоведение

Вядучую ролю ў яе фарміраванні адыгралі, на думку вучоных, хутчэй за ўсе гаворкі Віленшчыны і паўночных гарадоў Вялікага княства Літоўскага-Віцебска, Полацка, Смаленска. Старабеларуская мова з’яўлялася асноўнай літаратурна-пісьмовай у Вялікім княстве Літоўскім. У той час яе называлі “проста мова” (тэрмін “беларуская мова” ўзнік пазней). У пісьмовых помніках сустракаюцца таксама назвы “проста молва”, “рускій язык” (у адрозненне ад “языка словенского” – царкоўнаславянскай мовы). Па-за межамі Княства гэтую мову часам называлі “літоўскай”. “Проста мова” склалася як літаратурная мова ў актавай пісьменнасці на аснове мясцовых гаворак і пісьмова-моўных традыцый папярэдніх стагоддзяў. Яна выкарыстоўвалася ў наддыялектных пісьмовых зносінах на тэрыторыі ўсей дзяржавы. Гэтая мова мела статус афіцыйнай, дзяржаўнай мовы ў Вялікім княстве Літоўскім, таму ўжывалася ва ўсіх сферах грамадскага жыцця. На беларускай мове ўпершыню ў гісторыі ўсходніх славян на пачатку XVI ст. з’явіліся друкаваныя кнігі. На ей існавала багатая літаратура, навуковая і мастацкая, летапісы, а з сярэдзіны XVI ст. – і тэксты Св. Пісання. Гэта была мова законаў, суда, канцылярый.

 Знешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага

ТЭМА 6. План1. Перамога войск Вялікага княства Літоўскага на чале з Альгердам над татара-манголамі на рацэ Сінія Воды. Бітва на рацэ Ворскла 2. Гістарычнае значэнне разгрома крыжакоў пад Грунвальдам 3. Войны паміж Вялікім княствам Літоўскім і Рускай дзяржавай у канцы XV ст. - першай палове XVI ст. Літаратура 1. Перамога войск Вялікага княства Літоўскага на чале з Альгердам над татара-манголамі на рацэ Сінія Воды. Бітва на рацэ ВорсклаНайбольшая пагроза для славян сыходзіла з Усхода, ад мангола-татар. З пачатку XІІ ст. у Манголіі ўтварылася моцная дзяжава, палітычная сістэма якой была заснавана на войску. У гэтай сістэме кожны мангол быў найперш воінам. Такая сістэма была найлепш прыстасавана да вайны, яна мела значныя перавагі ў арганізацыі ўлады і войска перад іншымі дзяржавамі. Гэта забяспечыла манголам хуткую перамогу над дзяржавамі Сярэдняй Азіі і Закаўказзя. Манголы таксама рабілі набегі і ў глыб Панямоння (у сярэднем 6 набегаў у год). У перыяд праўлення Альгерда (1345-1377гг.) Вялікае княства Літоўскае (далей - ВКЛ) пачало ператварацца ў магутную дзяржаву, якая стала центрам палітычнай і ваеннай сілы ў Еўропе.

 Першы вопыт кадыфікацыі права ў ВКЛ: Прывілей 1447 года і Судзебнік Казіміра 1468 года

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ УА пацярпеламу. Узмацненне феадальнага прыгнёту і забарона права залежных сялян (граматай 1447 гады) вольнага сыходу ад феадала было замацавана ў артыкуле 24, дзе прадугледжвалася смяротнае пакаранне смерцю таму, хто дапамагаў сялянам або чэлядзі хавацца ад сваіх спадароў. У Судзебніку ўпершыню атрымала заканадаўчае замацаванне застрашванне, як адна з асноўных мэт пакарання ў феадальным праве. Паводле звычаёвага права, злачынец, прысуджаны да смяротнага пакарання смерцю мог ад яе адкупіцца або быць аддадзеным у рабства пацярпеламу, або яго блізкім. Судзебнік забараняў вызваляць злачынца ад пакарання. Сканчаўся Судзебнік загадам, якое абавязвала ўсіх жыхароў утрымоўваць у належным парадку масты і дарогі. За парушэнне гэтага абавязку прадугледжвалася пакаранне ў памеры дзесяці рублёў. ВынікіВыданнем Судзебніка было пакладзена пачало новаму этапу ў развіцці прававой тэорыі, практыкі заканадаўчай дзейнасці дзяржаўных органаў, новых прынцыпаў сістэматызацыі і кадыфікацыі феадальнага права, якое завяршылася выданнем Статутаў Вялікага Княства Літоўскага.

 Тадеуш Костюшка

Движением их спасён будет отряд в Пинске обще с сим городом, который для соблюдения спокойствия и в полуденных губерниях удержать весьма нужно, поелику засевшего там неприятеля выживать весьма будет трудно по причине многих дефилей, которыми токмо к Пинску приближиться можно. Умножением войск приобрету я возможность деташамент бригадира Беннигсена при Ракове, закрывающего губернский город, обратить к Друе для уничтожения толико опасных неприятельских намерений, к Ракову же подвинул тогда г-на генерал-майора Ланского с 8 драгунскими эскадронами и с неполным батальоном егерей, в чем и состоит весь его отряд, поелику другой батальон егерей с ротами ростовского пехотного полка отправлен на подкрепление бригадира Беннигсена, а затем ожидаемые войска употреблены будут на защиту Несвижа и Слуцка с прилеглыми поветами.». Ясінскі з 4-тысячным атрадам выступіў да Смаргоні насустрач атрадам генерала Зубава і брыгадзіра Бенігсена. Атакай ён выбіў рускі гарнізон з мястэчка Солы. Каб да рэгулярнага войска Вялікага княства і сканфедэраваных атрадаў не далучаліся «мяцежнікі з сялян», распачалася контрпрапаганда: ад імя царскіх генералаў распаўсюджваліся чуткі, што сялянам будуць перадавацца секвестраваныя маёнткі шляхты і магнатаў і што трэба ціха чакаць, пакуль рускія войскі перамогуць паўстанцаў — тады і адбудзецца надзяленне панскай зямлёй.

 3нешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага

Сам хан быў узяты ў палоп у 1457 г., потым ён з няволі ўцёк. Набегі Вялікай Арды на тэрыторыю Вялікага княства Літоўскага на гэтым практычна спыніліся. З другой паловы XV ст. у знешняй палітыцы Вялікага княства Літоўскага паўстае пытанне ўзаемаадносін з мацнеючым суседам на поўдні – Крымскім ханствам. Родапачынальнік дынастыі крымскіх ханаў Хаджы-Гірэй знаходзіўся першапачаткова ў сяброўскіх адносінах з Літоўскай дзяржавай. Пасля яго смерці ў Крыме пача-лася дынастычная смута. У 1468 г. на ханскі прастол узышоў Менглі-Гірэй, які паступова скіраваў сваю палітыку да Рускай дзяржавы. У 1480 г. у выніку перамоў паміж Іванам III і Менглі-Гірэем быў за-ключаны абарончы саюз. На працягу 1481 г. паміж Вялікім княствам Літоўскім і Крымам вяліся перамовы аб развіцці добрасуседскіх адносін. Абодва бакі рэгулярна пасылалі адзін аднаму пасольствы. Аднак ужо ў жніўні 1482 г. па дамоўленасці з Масквой Менглі-Гірэй пайшоў вайной на Кіеўскія землі, узяў Кіеў, разрабаваў яго і падпаліў. Пад націскам крымскіх татар паўднёвыя межы Вялікага княства Літоўскага, што пры Вітаўце працягнуліся да Чорнага мора па вусці Дняпра і Днястра, адступілі на поўнач.

 Статут Великого княжества Литовского

Нельзя не сказать и об еще одной важной роли, которые сыграли в Украине шляхетское сословие и литовские статуты в частности. С их введением в сознании населении Украины постепенно утверждалось ценность установленных и гарантированных законом прав. Таким образом, оно оказывалось не чуждой правовой и политической мысли Запада. Другое ответвление Киевской Руси – Москва, оказалась изначально отрезанной от развития юридических норм на Западе и пошла своим собственным путем. Библиография Статут Вялікага княства Літоўскага 1529 года. Минск, 1960 Статут Великого князьства Литовского 1566 года и поправы статутовые 1578 года // Временник Московского го-ва истории и древностей российских. - 1855. Кн. 25 Статут Вялікага княства Літоўскага 1588: Тэксты. Давед. Камент. - Минск, 1989 История Украинской ССР в 10 т. Т. 2, Киев, 1983 Орест Субтельный. История Украины, Киев, 1991

 Асаблівасці каталіцтва

Заходнія місіянеры прыходзілі на нашы землі яшчэ ў IX ст. Як ужо гаварылася, у пачатку XI ст. у Тураве ўзнікла заходняя епархія, але яна была разгромлена князем Уладзімірам і развіццё хрысціянства на Беларусі пайшло па праваслаўнаму шляху. У 1251 г. вялікі князь Вялікага Княства Літоўскага Міндоўг, каб атрымаць ад папы абарону ад крыжакоў Лівонскага ордэна, хрысціўся ў каталіцтва, аднак хрышчэнне яго не было шчырым і ён таемна прыносіў ахвяры язычніцкім багам. Пры Міндоўгу ў 1252 г. была заснавана каталіцкая епархія і пабудаваны касцёл. Аднак хрышчэнне не абараніла Міндоўга ад нападаў крыжакоў, і таму ён у 1260 г. вярнуўся ў язычніцтва. Пранікненне каталіцтва на тэрыторыю Беларусі не спынілася. У пачатку ХІVст. з Рыгі ў Полацк прыбыла група католікаў, у 1323 г. вялікі князь Гедымін запрасіў манахаў дамініканцаў і францысканцаў перасяліцца ў Літву. Масавае распаўсюджанне каталіцтва на тэрыторыі Беларусі пачалося пасля заключэння вялікім князем Ягайлам у 1385 г. Крэўскай уніі з Польшчай, адной з умой якой было хрышчэнне літоўцаў-язычнікаў па заходняму абраду. Ужо з 1387 г. у Вільні была створана каталіцкая епархія і пачаў будавацца касцёл. У канцы ХІV ст. у ВКЛ існавала ўжо 12 касцёлаў, з іх 6 – на тэрыторыі Беларусі.

 Замкавае дойлідства Беларусі

Цэнтральны корпус канешне ж займалі самі Радзівілы. Па леваму баку ад яго знаходзілася трохпавярховы казарменны будынак з высокай дазорнай вежай, а па праваму – двухпавярховы гаспадарчы будынак. Раздраблёныя спачатку корпусы пазней перабудоўваліся, дапаўняліся архітэктурнымі прыбудоўкамі і нарэшце атрымалі замкнуты парадны двор. А з задняга боку галоўнага будынка з’явілася двухпавярховая прыбудоўка з тэрасай і дзвюмя вуглавымі вежамі. На галоўным двары прыцягвае позірк цікавы калодзеж – лепшы прыклад майстэрства простых беларускіх таленавітых людзей. Гальшанскі замак - яшчэ адзін прыклад прыватнаўласніцкага замку. Першыя мураваныя пабудовы маглі быць тут узведзены яшчэ ў канцы XV ст., калі ў замку адбываліся з'езды найбольш уплывовых магнатаў Вялікага княства Літоўскага. Тады замкам валодалі князі Гальшанскія. Але ў 1555 г. апошні прадстаўнік роду біскуп Павел Гальшанскі памёр. У канцы XVI ст. яго маёмасць перайшла да Паўла Сапегі. Ён пачаў будаўнічыя работы на рацэ Лусце. Замак будаваўся як шыкоўная рэзідэнцыя ў стылі галандскага маньерызму. Сцены пакрываў фрэскавы роспіс, творы жывапісу і партрэты прадстаўнікоў роду.

 Беларускае пытанне ў палітычнай канцэпцыі Юзафа Пілсудскага (1899 — 1908)

Новы орган атрымаў назву “Walka”. Першыя тры нумары гэтай газеты, якія выйшлі ў свет у 1902—1903 г., амаль поўнасцю напісаў сам Пілсудскі 16. Уступны артыкул першага нумара “Walki” быў прысвечаны тлумачэнню асноўных праграмных ідэй ППС і абгрунтаванню права польскіх сацыялістаў на кіраванне антыцарскай барацьбой на землях даўняга Вялікага Княства. Пілсудскі яшчэ раз звярнуўся да тэмы палітыкі русіфікацыі. Ён імкнуўся пераканаць сваіх чытачоў-рабочых у тым, што нават калі русіфікацыя і накіравана галоўным чынам супраць польскасці, але з няменшай сілай гэтая палітыка душыць беларусаў і літоўцаў. Лідэр ППС падкрэсліваў, што мясцовы люд церпіць двайны прыгнёт: эканамічны з боку сваіх эксплуататараў і нацыянальны з боку царызму17 . Мэтай Пілсудскага было ўкараненне ў свядомасці ўдзельнікаў сацыялістычных нацыянальныў рухаў на гістарычнай Літве ідэі аб'яднання ў адной арганізацыі з палякамі. Каб абгрунтаваць свае думкі, ён звярнуўся да нядаўняй гісторыі студзеньскага паўстання і зрабіў слушную заўвагу, што да 1863 г. адзіным элементам, які спалучаў Літву ў адно, была польская шляхта.

 Великое княжество Литовское

У адрозненне ад грамат пачатку 15 ст. гэтая грамата замацавала пэўныя правы і за шляхецтвам усёй дзяржавы без адрознення абласцей, рэлігіі і нацыянальнасці; правы, пацверджаныя граматай, датычылі прадстаўнікоў духавенства. князёў, зямян і нават мяшчан. Гэты дзяржаўны акт такім чынам разумеў і ўзнімаў шляхецтва. Такім чынам, урад Казіміра. пачаўшы з кампрамісу, перайшоў потым да аб'яднаўчай палітыкі. Гэта палітыка непазбежна прыніжала ўдзельных князёў і буйное баярства і ўзвышала ў прававых адносінах радавое шляхецгва. Усім гэтым разбураўся як удзелыіы лад, так і вечавая самабытнасць] абласцей. Казімір нават зрабіў спробу актыўнай барацьбы з удзеламі, знішчыў у 1471 г. Кіеўскае княства, адабранае ім у слуцкага князя Сямёна Алелькавіча, і паслаў туды свайго намесніка'Гэты акт быў сустрэты ў асяроддзі рускай арыстакратыі варожа, у сувязі з чым узнікла змова супраць гаспадара, якая склалася ў 1482 г. і мела на мэце пасадзіць на прастол Міхаіла Алелькавіча Слуцкага. Змоўшчыкі паплаціліся сваімі галовамі. Але сам факт змовы цікавы як адна з пры чын арыстакратычнай рэакцыі на нацыянадьнай аснове Няўдалая змова выражала сабою імкненне князйў. Імкненні гэтыя гатовы былі ў поўнай меры быць ажыодёўленымі з пе раменай вялікага князя, каб прадаставіць уплыў менавіта гэтаму элементу. 7. Рускія князі і мяцеж Глінскага.

 Беларускае мастацтва. Жывапic

У выніку ваенных дзеянняў з Маскоўскім княствам у 1368 - 1372 гадах да княства былі далучаны значныя раёны на Паўночным Ўсходзе да Мжайска і Каломны. У 1377 годзе на княжацкі прастол узыходзіць сын Альгерда Ягайла. З гэтага часу пачынаецца складаны перыяд барацьбы за ўладу ў княстве паміж братам Адьгерда Кейстутам, яго сынам Вітаўтам і Ягайлам. Але яна вымушана была спыніцца ў сувязі з узмацненнем агрэсіі Тэўтонскага ордэна. Такая ж небяспека пагрыжала і Польскаму каралеўству. Таму ў 1385 годзе ў замку Крэва быў заключаны саюз (унія), па якому Ягайла абвяшчаўся польскім каралём і атрымліваў новае імя Ўладыслаў 1. Ён быў павіне пасля шлюбу з польскай каралевай Ядвігай далучыць да Польшчы Вялікае княства Літоўскае і ўвесці ў ім каталіцкую рэлігію. Гэта паслужыла пачаткам вострай унутрыдзяржаўнай барацьбы, якую ўзначаліў гродзенскі князь Вітаўт (брат Ягайлы). Ягайла і польскія магнаты вымушаны былі змяніць умовы Крэўскай уніі. Па заключанаму у Востраве 5 жніўня 1392 года пагадненне, за Вялікім княствам Літоўскім захоўвалася самастойнасць, а вялікім князем быў абвешчаны Вітаўт.

 Войны Беларусі другой палове XVI ст.

Ва ўнутрыпалітычным жыцці Лівоніі пачынаюць барацьбу прыхільнікі і праціўнікі збліжэння з Полыпчай. Прыйшоўшы да ўлады, магістр ордэна В.Фюрстэнберг як праціўнік польскага ўплы-ву раптоўна становіцца прыхільнікам польскай арыентацыі і заклю-чае з Польшчай абаронча-наступальны саюз супраць Масквы. Пару-шэнне папярэдняга пагаднення з Расіяй падштурхнула ўрад Івана Грознага пачаць у 1558 г. ваенныя дзеянні супраць Лівоніі. Руская армія захапіла Нарву, Дзерпт (Тарту), дасягнула Рэвеля (Таліна). Зацікаўленыя ў падзеле лівонскай спадчыны дзяржавы ўцягваюцца ў канфлікт. Данія адарвала востраў Эзель (Сааремаа), а паўночная частка Лівоніі - Эстляндыя - перайшла пад патранат Швецыі. Па-чынаецца распад ордэна. У выніку вострых унутрыпалітычных спрэ-чак В.Фюрстэнберг быў заменены на пасадзе магістра Г. Кетлерам, які звярнуўся да Жыгімонта II Аўгуста за дапамогай. У 1561 г. Віленскі сейм прыняў уладанні Лівонскага ордэна пад патранат. 3 гэтага часу праціўнікам Расіі ў Лівонскай вайне стала Вялікае княства Літоўскае. Уцягненне ВКЛ у падзел лівонскай спадчыны было невыпадко-вым. Магнаты ВКЛ, асабліва ў заходняй яе частцы, дзе ажыццяўля-лася аграрная рэформа Жыгімонта II Аўгуста, былі зацікаўлены ў заходнееўрапейскім рынку для свайго збожжа, а выхад Расіі да Бал-тыйскага мора нараджаў небяспечнага канкурэнта.

 Кастусь Эдуардавіч Цыялкоўскі — вынаходнік у галіне касманаўтыкі і ракетнай тэхнікі

МIНIСЭРСТВА АДУКАЦЫI РЭСПУБЛIКI БЕЛАРУСЬ УСТАНОВА АДУКАЦЫI БРЭСЦКI ДЗЯРЖАЎНЫ УНIВЕРСIТЭТ IМЯ А.С. ПУШКIНА ФIЗIЧНЫ ФАКУЛЬТЭТ КАФЕДРА АГУЛЬНАЙ ФIЗIКI РЭФЕРАТ Кастусь Эдуардавіч Цыялкоўскі - вынаходнік у галіне касманаўтыкі і ракетнай тэхнікі САКАЛЮКА А.В. СТУДЭНТА 2 КУРСА ГРУПЫ ФI -21 ФIЗIЧНАГА ФАКУЛЬТЭТА НАВУКОВЫ КIРАЎНIК САМУЙЛIК Я.Р. БРЭСТ,2009 1. Дзяцінства. Імя вялікага рускага навукоўца, заснавальніка тэорыі рэактыўнага руху і касманаўтыкі К.Э. Цыялкоўскага вядома ва ўсім свеце. Уся дзейнасць яго - сапраўдны подзвіг на славу свайго народа, на карысць усяго чалавецтва. Не выпадкова так цёпла - сказаў аб Кастусю Эдуардавічу першы ў свеце касманаўт Юрый Аляксеевіч Гагарын: . Калуга, 2001